VİYANA’NIN ÖNGÖRÜLEMEYEN SEBZE ORKESTRASI

9 Aralık 2020 Okuma süresi: 8dk, 49sn

Tüm dünyada 300 gösteri oynadılar ve bütün alaycı algılara rağmen rekorlar kırıp bunu geleneksel bir zanaat haline getirdiler.

Gösteri saatinden üç saat önce bir orkestranın üyeleri Almanya’nın Köln kentinin dışındaki 1000 yıllık Benedictine manastırının bahçesinde sahnede oturuyor. Özenle şekillendirilmiş, siyah giyimli müzisyenler enstrümanlarını yavaşça kaldırıyor, dudaklarını büzüyor ve Igor Stravinsky’nin The Rite of Spring’in açılış pasajını çalmaya başlıyor. Tam o sırada, bir ses teknisyeni aniden onları kesiyor. Maalesef havuç flütleri çok güçlüydü ve bu yüzden pırasa kemanını duyamıyordu. “Bir kez daha,” dedi. “Salatalıktan başlayarak.”

Viyana’nın Sebze Orkestrası: Beethoven, Brahms ve Mozart bestelerinden, tamamen taze ürünlerden yapılmış enstrümanlarla müzik çalan 10 parçalık bir topluluk. Son 21 yılda grup, dünyanın dört bir yanındaki kalabalık mekanlarda 300’e yakın gösteri oynadı ve lahana ile klasikten şalgamlı teknoya kadar her şeyi zengin, ritmik bir türlü yemeğiyle gerçekleştirdi. Orkestra, başarılı bir “Krautfunding” (“bitki finansmanı”) kampanyasından sonra dördüncü albümünü kısa süre önce yayınladı ve dünyaya şunu gösterdi: Yemeğinle müzik bile yapabilirsin.

Gruptaki havuç marimba, turp bas flüt ve bir düzine diğer yenilebilir enstrümanları çalan SusannaGartmayer, “Sebzeler tahmin edilemez” dedi. “İki parça ürün aynı değil. Bu bir meydan okuma.”

Yüzlerce yıl dayanabilen geleneksel enstrümanların aksinesebze aletleri hızla bozulur. Bu nedenle orkestra her çaldığında yenilerini yaratmalıdır. Her gösterinin sabahı bu sanatçı, romancı, mimar ve tasarımcı grubu, detaylı bir alışveriş listesiyle yerel pazarlara gider ve kasaları dikkatlice tarar. Örneğin kabaklara vurarak, maydanozu pençeleyerek ve soğan kabuklarını soyarak müzisyenler taze bulduklarını performansa hazır enstrümanlar haline getiriyor, dilimliyor ve deliyor. Sebzeler soyulduktan ve kesildikten sonra yaklaşık altı saat dayanabilirler.

Bir önemli husus daha vardır ki bu can alıcıdır.Müzisyenlerin kullanmadıkları malzemeler, gösteriden sonra izleyicilere servis edilen bir çorbaya dönüştürülür.

Fakat grup o sabah Brauweiler Manastırı’na geri döndüğünde ve akşam şovu için yollarını boşaltırken, büyük bir sorun fark ettiler: Birisi patlıcanları unuttu ve yeterince kabak yoktu.

Bir koşucu aceleyle pazara geri dönerken, kalan müzisyenler bıçaklarını ve matkaplarını kaparak bu Zen benzeri manastırın soyunma odasını bir atölyeye dönüştürdü. Sonraki iki saat boyunca içi boş havuçlar, salatalıklar ve su kabakları yavaş yavaş boynuz ve flüt haline geldi; trombonlara dönüştürülmüş kesilmiş biberler;dilimlenmiş kereviz ve balkabağı bongoile davul haline geldi. Her müzisyen, gösteri başına sekiz ila 25 enstrüman yapıyor ve sanatçılar ürünlerini kademeli olarak test edip akort ettikçe, trillenmiş skalalardan oluşan bir kakofoni, perküsyon sesi ve şaşırtıcı derecede yankılanan notalar tapınakta şarkı söylüyordu.

“Her şey bir şaka olarak başladı.” dedi kurucu üye MatthiasMeinharter. Vejetaryen bağırsaklarıyla dolu bir odayı tarıyor ve komposto kutusu gibi kokan bir şeyi soluyordu. Hatırladığı gibi, o ve orkestranın diğer üç üyesi, Viyana’daki üniversitelerinde bir performans sanatı festivaline kaydolmuşlardı. “Ne yapabileceğimiz konusunda beyin fırtınası yapıyorduk ve müzik çalmanın en zor olduğu durum nedir?’ diye düşündük.”dedi. “O sırada birlikte çorba yapıyorduk ve bir fikir diğerine kapı açtı.”

Yirmi bir yıl sonra, orkestra Londra’daki Royal Albert Hall’da çaldı.

Şanghay Sanat Merkezi’ne gitti ve Paul McCartney’in 60. doğum gününde bir Ukraynalı oligarkın konağına davet edildi. Meinharter “Sanırım beğendi.” dedi. “O bir vejeteryan.”

Grup aynı zamanda Guinness Dünya Rekorları’nda “Bir sebze orkestrasının en çok konseri” listesinde yer aldı ve Londra Sebze Orkestrası ve Long Island Sebze Orkestrası da dahil olmak üzere birkaç başka biyolojik olarak parçalanabilen topluluklara dünya çapında filizlenmeleri için ilham verdi. Proje bir şaka olarak başlamış olsa dabu günlerde üyeleri zanaatlarını çok ciddiye alıyor.

Bir havuç ksilofonu yapmak için delikler açan Gartmayer, “Pek çok insan bizim bir tür kabare olduğumuzu veya sadece komik bir performans olduğumuzudüşünüyor,” dedi. “Ancak sebzelerde aslında çok fazla ses potansiyeli olduğunu ve gerçekten ilginç müzik yapmak istediğimizi anladıklarında şaşırdılar.”

Orkestra yıllar içinde 150’den fazla enstrüman icat etti ve birçok üye için eğlencenin yarısı bu. Bazıları piyasadan hazır ürünlerdir: Yumruğunuzda kuru soğan kabuğunu kırmak yağmur fırtınası gibi ses çıkarır, avucunuzla balkabağına vurmak bas davulunu andırır ve iki pırasa bir yay ve vücut gibi gıcırdayan bir ip bölümü oluşturur. Diğerleri, geleneksel enstrümanlara benzeyen kesilmiş ve oyulmuş kreasyonlardır: yaban havucu, kabak ve biberler iyi üflemeli ve pirinç enstrümanlar, oyuk su kabakları ise vurmalı.

En karmaşık olanı, iki veya daha fazla sebzeyi birleştiren transformatör benzeri melezlerdir. Bir saksafonu taklit etmek ister misiniz? Delinmiş salatalığın ucuna kesilmiş bir dolmalık biber takın, bir havuç ağızlığı ekleyin ve “salatalık telefonuna” sahip olun. Biraz daha derin bir adıma mı ihtiyacınız var? Salatalığı kabak ile değiştirirseniz “kabak klarnetiniz” olur.

Kabakçı JürgenBerlakovich, “Turne yapmanın en büyüleyici şeylerinden biri, yiyeceklerin dünya çapında nasıl farklılaştığını öğrenmek ve tamamen yeni enstrümanlar bulmaktır.” dedi. Güneydoğu Asya’da grup, harika bir bas teli oluşturan elastik bir sarımsak otu keşfetti. ABD’de dev agav yaprakları satan pazarlar buldular, barbunya fasulyesininmaraca gibi sallamak için kullanılabileceğini keşfettiler. Çin’de turplar daha büyük. İtalya’da salatalıklar daha küçüktür. Sibirya’da sebzeler pahalıdır. Ve İngiltere’de? Meinharter, “Şalgam” dedi. “Bir sürü şalgam.”

Birkaç Kraftwerk ve klasik parçayı kapsamasına rağmen,

Sebze Orkestrası, karanlık ve hipnotik elektronik seslerden ritim odaklı ev şarkılarına kadar değişebilen orijinal materyaller oluşturur. Bunu yapmak için, sebzelerin doğal tonlarını güçlendirmek ve Berlakovich’in dediği gibi, “onları canlandırmak için” küçük yoğunlaştırıcı mikrofonlar ve küçük manyetikler takıyorlar ama ilk yola çıktıklarında yaban havucu çalmayı öğrenmek tek zorluk değildi; yemek için müzik yazmanın bir yolu yoktu.

Sebzeler kasadan kasaya ve ülkeden ülkeye farklı şekillerde şekillendiği için kulağa da farklı gelebilir. Bu nedenle, notaların yerine grup, enstrümanların ne zaman geldiğini ve yüksek ve düşük perdelerin grafiğini gösteren bir tür zaman çizelgesi geliştirdi.

Berlakovich, “Başka kimse okuyamaz,” dedi. “Gizli bir kod gibi.”

Ses kontrollerinin sonunda, orkestra manastırın bahçesindeki bahçeden indi ve enstrümanlarını çabucak nemli havlulara sardı. Gösteri 90 dakika içinde başlayacaktı ve sebzelerin başı beladaydı. “Bugün alışılmadık derecede sıcak, bu da sebzeleri gevrek ve kırılgan hale getiriyor.”dedi. “Ama sahnede dramatik bir şekilde ölmeyi seviyorlar.”

Viyana Sebze Orkestrası

Güneş manastırın kulelerinin altına indiğinde, smokinli bir ekip kompleksin bakımlı avlusunun etrafında ateş meşaleleri yaktı ve kapıları açtı.Yüzlerce iyi topuklu Alman, tonozlu yürüyüş yolunda yürüyordu ve birçoğu, Champagne barına ve koltuklarına giderken bu Gemüsegruppe’yi (“sebze grubu”) duyup duymadıklarını sordular.

Tamamen siyah giyimli topluluk sahneye çıkıp turplarını sabitlerken bahçede birkaç gergin kıkırdama yankılandı.

Berlakovich kısa süre sonra büyük bir bas balkabağı vuruşuyla çığlık atan kök başlangıcına girdi, iki üye kurutulmuş kabak üzerine tahta kaşıklarla vurdu ve havuç bölümü yivli bir melodiyle ilmekledi, şarkıyı trans benzeri bir kabile ritmine kaydırdı.

Üçüncü şarkıylaseyirci ambiyans kompozisyonlarının dokusuna ayarlandı: kereviz saplarının çatırtıları, soğan kabuğunun gürleyen aciliyeti, patlıcanların harika gürlemeleri ve ponponlar gibi iki maydanoz buketini birbirine sürmenin rüzgar benzeri etkisi. Dördüncü şarkıya göre, neredeyse herkes başını sallıyordu, ön sırada siyah elbise giyen ciddi, yaşlı görünümlü bir kadın dışında.

Setin sonuna doğru, her dokunuş, el çırpma ve koparma ile kuru sebze parçaları sahneden uçup gidiyordu. Grup, Alman Krautrock’u ele alarak manastırın temellerini salladı.

Distorsiyon pedallarını ve mikrofonları lahana başlarına takıp, parçalanmış yeşiller sahneyi doldururken onların mumsu yapraklarını gitar gibi tıngırdatıyordu. Orkestra, bir lejyon bakliyat ve patatesleri rampadan aşağı yuvarlayarak son şarkılarını bitirdiğinde, bir zamanlar temiz olan sahne patlamış bir çiftçi pazarı gibi görünüyordu.

Orkestra daha sonra ayakta alkışlandı ve hepsini silip süpürmeye başladı.

Meinharter, “Benim için bu hala çok duyusal bir performans sanatı,” dedi. “Seyirci müziği duyabilir, müziğin kokusunu alabilir, müziği görebilir ve ardından müziğin tadını çıkarabilir.”

Gösteriden sonra, bir sürü insan müzisyenlerin etrafını sardı, CD almaya hevesliydi. Grupla fotoğraf çektiler ve az önce duyduklarını tattılar. 21 yıllık bir geleneğe uygun olarak, sanatçılar enstrümanlarını eve gidip prodüksiyon pratiği yapmak isteyebilecek herkese sundular.

Gartmayer onun biber trompetiyle ilgilenen var mı diye sordu ve siyah elbiseli yaşlı kadın elini uzattı. Çantasına doldurdu ve hızlı bir şekilde çıkışa doğru yürüdü. Herkesin göremeyeceğini düşündüğünde, çantasından biberi çıkardı, ağzına götürdü ve uzun uzun mırıldandı.