Kosta Rika’nın Çadır Kuran Yarasa Türü bilimsel dergilerde bile “sevimli” olarak nitelendiriliyor. Birbirleriyle uyum içinde yaşıyor. Çevreyi korumaya ilham vererek olumsuz klişelere meydan okuyor. BBC yazarı Reena SHAH aktarıyor.
KARAYİP ÇADIR YAPAN YARASA
Minyatür ve tropikal bir yarasa arayışı içinde Eta ve Lota Kasırgaları arasındaki kısa süreli kuru havalarda, Kosta Rika’da az bilinen bir bölge olan Sarapiquí’ye gittim. Burada, büyük ve küçük koruma çabaları, şaşırtıcı bir biyoçeşitliliğe sahip bir ekosistem, tropikal yağmur ormanını korumak için mücadele ediyor.
En küçük ve en sevimli memelilerden biri de bu ekibe dahil: Ectophylla Alba, aynı zamanda Honduras beyaz yarasa veya Karayip Çadır Yapan Yarasa olarak da bilinir.
Bu yarasaların her zaman bulunmasının kolay olmadığı konusunda uyarılmıştım. Honduras’tan doğu Panama’ya kadar seçkin yağmur ormanı habitatlarında yaşarlar. Kosta Rika’da, 345 hektarlık özel bir rezerv olan Tirimbina Yağmur Ormanı Merkezi’nde şansımı denedim. İlk bakışta, mahalle bir yağmur ormanı için beklenmedik bir yer gibi görünüyordu.
Her tarafta ananas tarlaları hakimdir ve sivri uçlu yeşil çalılar ufka uzanır. Ancak alçakgönüllü yeşil bir kapının ardında, yaklaşık 4.000 bitki ve hayvan türünü koruyan ekolojik bir vaha vardır.
Rehberim Emmanuel Rojas Valerio, beni kükreyen Sarapiquí Nehri üzerinde 270 metrelik zincir bağlantılı bir asma köprüden geçirdi.
Nehrin ortasında, bir zamanlar biyologların helikonya bitkilerinin bolluğu nedeniyle yarasaları inceleme cenneti olan küçük “La Isla” adası vardı. Çadır yapan yarasalar, gün boyunca tünedikleri çadırları oluşturmak için muz yapraklarına benzer şekilde helikonya yapraklarına delikli bir sırt çiğnerler. Bitkiler kolayca sallanır. Bunu tercih etmelerinin sebeplerinden biri de budur. Yapraklar; yılanlar, baykuşlar ve opossumlar gibi yırtıcı hayvanlar onlara dokunur dokunmaz alarm zillerine dönüşür ve yarasalara kaçma şansı verir.
2015 yılında, şiddetli sel La Isla’yı yok etti. Yine de, şimdi göründüğüne göre, bilmiyordum.
Muazzam çekropya ve balsa ağaçlarının boyu çoktan köprüyü geçmişti ve yoğun bitki örtüsü adanın tabanını kapatmıştı. Ancak minik yarasalar henüz geri dönmedi. Bilim adamları, alt katın yeni büyümeyle çok kalabalık olduğunu ve çadırlarından kolayca ayrılmalarını zorlaştırdığını düşünüyor.
YARASA KAMUFLESİ
Rezervin içinde, köprüden sadece birkaç yüz metre sonra Rojas Valerio, yolumuz boyunca yıpranmış boş çadırları gösterdi. Sonra beni ayak bileklerimize kadar çamura battığımız bataklık ormanlara götürdü. Ortada, üstünde kahverengi bir çıkıntı bulunan düzgünce katlanmış bir yaprak vardı. Altında yarasalar, şaşırtıcı derecede etkili bir kamuflaj biçimi olan bir avuç dolusu tüylü yeşil tohum gibi görünüyordu.
Rojas Valerio meşalesini açtığında, sarı-turuncu burunları ve kulakları olan beyaz pamuk toplara dönüştüler. Bir erkek, bir bebek ve beş dişiden oluşan bir koloniydi. Biri gözlerini açıp bize baktı, sanki karlı kürkün içine gömülü iki nemli siyah yarıktı.
Şaşırmamak imkansızdı. Kosta Rika Üniversitesi’nde yarasa biyoloğu ve profesör olan Bernal Rodriguez’e göre, bu küçücük canlılar, karotenoid pigment birikimine sahip olduğu bilinen tek memelilerdir.
Kulaklarının ve burnunun parlak sarısını oluşturan kimyasal olan Karotenoid, yarasaların yiyeceklerinin kabuklarından gelir. Örneğin nehirlerin yakınında büyüyen Ficus columbrinae gibi belirli bir ağaçtan kızılcık benzeri incirler. Rodriguez ve ekibi tarafından yapılan son araştırmalar, renklendirmenin bir cinsel seçilim özelliği olduğunu öne sürüyor.
Daha büyük ve iyi beslenen erkeklerin daha parlak renkleri vardır, bu da dişileri cezbeden bir özelliktir.
Rojas Valerio, bulduğumuz koloninin günbatımında tüneklerini incir almak için nehir kıyısına yaklaşık bir kilometre gitmek üzere terk edeceğini açıkladı ve “Her zaman aynı çadıra geri dönmezler” dedi. “Yol boyunca durabilecekleri birçok ev yapıyorlar. Tek şart her zaman helikonya yapraklarına yapıyor olmaları.”
ÖZEL YARASA ALANLARI
Çadır yapan yarasa artık tehdit altındaki türlerden biri haline geliyor. Onlarca yıldır tür üzerinde çalışan Rodriguez, “Yarasalar, ficus yakınlarında yaşamak zorunda. Bu da yaşam alanlarının çok özel olduğu anlamına geliyor.” dedi. “Bu yüzden yarasayı tek bir yerde görüyorsunuz. sonra sadece birkaç kilometre yürüyor ve hiçbirini göremiyorsunuz.”
Orman zeminine ulaşmak için helikonya çadırlarında kamufle olmak ve sıcak kalmak için yeterli güneş ışığına, onları yağmur ve rüzgardan korumak için de yeterli kanopi örtüsüne ihtiyaçları vardır. Bir orman olgunlaştıkça ve gölgelik yoğunlaştıkça, koşullar daha az misafirperver hale gelir.
Eski büyümenin ölme ve yeni büyümeye yer açma süreci olan orman rejenerasyonu, bu türü korumak için gereklidir. Sarapiquí’deki en büyük rezerv olan La Selva, eskiden birçok çadır yapan yarasa kolonisine sahipti, ancak kanopi örtüsü arttıkça sayıları azaldı. Bundan yıllar sonra, yaşlı ağaçlar düştükçe bu durum değişebilir ve yine yarasalar için elverişli koşullar yaratır. La Selva, ülkenin en eski araştırma istasyonlarından biri, büyük bir bakir orman alanı olan Braulio Carrillo Ulusal Parkı ile önemli bir biyolojik koridoru koruyor. Özel koruma hareketinin öncülerinden olan La Selva, orman örtüsünü korumak için birlikte çalışan Tirimbina gibi düzinelerce küçük rezervlere ilham verdi.
Atlanta, Georgia’daki Emory Üniversitesi’nde araştırmacı ve Rodriguez’in eski öğrencisi olan Amanda Vicente Santos , “Genel olarak, büyük bir orman parçasına sahip olmak, bağlantısız yamalardan daha iyidir. Daha fazla tür popülasyonunu sürdürebilir ve daha az sınır etkisine sahip olabilirsiniz. “dedi.
Vicente Santos, tropikal ekosistemler üzerindeki insan etkisini daha iyi anlamak için yarasaların immünolojisini inceliyor. Çoğu zaman, türlerin hastalık ticareti yaptığı veya daha geniş sonuçların habercisi olan sıkıntı gösterdiği habitatlar arasındaki sınırlardadır. Yenilenmenin sürekli olduğu Tirimbina ve La Selva gibi ormanlar, sayılarını korumak için kritik öneme sahiptir.
KORUMA OLARAK EĞİTİM
Yarasalar, uzun zamandır dehşetin kana susamış sembolleri olarak görülüyor ve koronavirüs salgını ile yarasalar arasındaki bağlantı da bu fikrin ekmeğine yağ sürüyor. Ülke çapında çok sayıda yarasa odaklı tura ve 100’den fazla türe ev sahipliği yapan Kosta Rika, efsaneleri yıkan bir lider haline geldi. Kosta Rika Monteverde’de bir koruma kuruluşu olan Yarasa Ormanı’nda öksüz yavru yarasalara bakan Annabelle Nuñez Porras, stereotiplerin yarasaların gerçek doğasıyla tamamen çeliştiğini söylüyor. Nuñez Porras, “Yarasalar savaşçı değildir,” dedi. “Genellikle alanı ve yiyeceği paylaşırlar ve birbirleriyle uyum içinde yaşarlar.” Journal of Mammalogy gibi bilimsel dergilerde bile “sevimli” olarak tanımlanan çadır yapan yarasalar, yanılgılarla mücadelede ve korumaya ilham vermede özellikle faydalıdır.
Tirimbina’nın yaklaşımı yerel katılımı vurguluyor. Biyolog ve Tirimbina’nın eğitim direktörü olan Mariela Garcia Sánchez, “Burada yaşayan insanların doğayla bağlantı kurmasını istiyoruz” dedi. Rezerv, 20 yıldan fazla bir süredir yakındaki devlet okulları için ücretsiz çevre eğitimi dersleri vermektedir. Salgın ortaya çıkana kadar, bu programlara yılda 500 çocuk katılmıştır. Dersleri yöneten Garcia Sánchez, “Okul öncesi kitaplarında bu çocuklar aslanlar, zürafalar ve filler görüyor” dedi. “Ama topluluklarındaki hayvanlar olan ectophylla ve tolomucos tayras ( gelincik benzeri memeliler) nerede? Eğitim olmadan koruma yoktur.”
Sarapiquí’de, birçok insanın gelir elde etmek için plantasyon çalışmalarına güvendiği yerlerde, koruma konusunda farkındalık oluşturmak zaman aldı. Tirimbina’dan çok uzak olmayan bir yerde doğup büyüyen Rojas Valerio, çocukken vahşi yaşamla ilgilendiğini, ancak yıllardır bulabildiği tek işin ananas tarlalarında bulunduğunu ya da tropik kuşları satmak olduğunu söylüyor. Bir noktada 50 kuşa sahipti. Çoğu kendi kendine yakalanmıştı.
2004’te Rojas Valerio, iki haftalık bir inşaat işi için tesadüfen Tirimbina’ya katıldı. Kısa süre sonra biyologları ziyaret etmeye ve farklı türleri tanımlamayı öğrenmeye başladı. Ancak istihdamında bir olasılık vardı. “Tuttuğum kuşları serbest bırakmak zorunda kaldım” dedi.
BİLGİ ÜRETMEKTİR
Çok vakit geçmeden, Rojas Valerio, Rodriguez’le saha asistanı olarak çalışmaya başladı. O zamandan beri yarasalar ve kuşlar hakkındaki bilimsel makalelere katkıda bulundu, kendi araştırma sorularını üretti ve Latin Amerika’daki ekoloji konferanslarına katıldı. “Bilimsel öğrenmenin bir parçası olmayı asla beklemiyordum, bilgi üretmektir.”dedi.
Koruma ve eğitim çabalarının yaşanılan toplumla doğrudan bağlantısı vardır. Kuşları kafeslemek, satmak ve yarasaları öldürmek eskiden yaygın uygulamalardı. Rojas Valerio, “Yıllar önce eğittiğimiz çocukların çoğu artık doğaya değer veren ve ona bağlanan ebeveynlerdir.” dedi. “Rezerve gelirler ve küçük beyaz yarasaları görmek isterler.”
Yarasa Görebileceğiniz Yerler
Yolcular, Kosta Rika’daki rezervler ve koruma grupları aracılığıyla yarasaların korunmasını destekleyebilir ve yarasalar hakkında daha fazla bilgi edinebilir.
Tirimbina Yağmur Ormanı Merkezi eğitici gündüz ve gece turları sunmaktadır. Uygun olunca, ziyaretçiler, yarasa uzmanlarının rezervdeki yarasa popülasyonlarını izlemek için 10 yıllık veri toplama çabasının bir parçası olarak yarasaları dikkatlice yakalayıp bıraktıkları akşam sis ağları araştırmalarını gözlemleyebilir. Deneyim, yarasaların mitleri ve ekolojik faydaları hakkında bilgi içerir. Rezerv ayrıca konaklama ve tesis bünyesinde bir restorana sahiptir.
Kosta Rika’nın Pasifik tarafında dağlık bir bulut ormanı bölgesi olan Monteverde’deki Yarasa Ormanı, yarasa muhafazasında 45 dakikalık rehberli turlar sunmaktadır. Çadır Yapan Yarasa türü bölgeye özgü olmamasına ve dolayısıyla serginin bir parçası olmamasına rağmen, ziyaretçiler sekiz farklı meyve ve nektar yiyen yarasa türünü görebilir. Çoğu uzun, öksüz veya yaralı bulunan ve doğaya dönemeyen sakinler. Ziyaretçiler yarasanın davranışını yakından gözlemleyebilir ve yarasaların nesneleri bulmak için kullandıkları ses dalgalarını ultrasonik mikrofonlar aracılığıyla gerçek zamanlı olarak görebilirler.
Yarasalara özgü olmasa da La Selva Araştırma İstasyonu, 61 km’lik parkurlarında rehberli gündüz ve gece turları sunmaktadır. Çadır Yapan Yarasalara ek olarak La Selva, rezervde 60’tan fazla başka yarasa türü kaydetti. Konaklama birimleri ve tesis bünyesinde restoran da mevcuttur.
Sitemizde her hafta Türkiye’den farklı doğal güzellikler, bisiklet, kamp alanları, seyahat, seyahat haberleri ve birçok içerik yayınlıyoruz. Hatta sitemize kayıt olarak yazılarımızdan anında haberdar olabilirsiniz. Görüş ve önerilerinizi sosyal medya hesaplarımızdan bize bildirebilirsiniz.