Yalnız bir kaşif olan Liza Foreman, Fas dağlarındaki geçmiş keşiflerden kalma ayak izlerini takip etmek için yola çıktı ve macerasını anlattı.
Morocco
Aracımız, Fas’ın Yüksek Atlas dağlarını çevreleyen toprak yolda hiç olmadığı kadar yükseğe tırmanmıştı. Altımda, kırmızı toprak, yeşil orman noktaları ile beyaz kar tabakaları arasına şarap gibi döküldü. Kendimi Kuzey Afrika’nın en yüksek zirvelerinin baş döndürücü güzelliğinde kaybettim ve endişeyle pencereden dışarı bakarken bizi aşağıdaki keskin çıkıntıdan ve uzak vadiden ayıran bir korkuluk olmadığını fark ettim.
Yolculuğumuz, Marakeş ile Sahra’yı birbirine bağlayan eski bir kervan yolu boyunca dağın eteğinde bir saat önce başlamıştı. Yüzyıllar önce, bu Sahra ötesi ticaret yolu, Timbuktu gibi yerlerden altın, fildişi ve kumaş yolculuğuna ev sahipliği yapmıştı.
Bugün, bu dolambaçlı yol boyunca serpilmiş bir zamanlar ihtişamlı olan köyler, yorgun gezginlerin açık barakaların ve kafelerin dışında ızgara et satın alabilecekleri gecekondu mahallelerinden biraz daha fazlasıdır.
Kasbah
O sabah bu köylerden biri olan Taddert’e uğradım.
“Berber Village: The Story of the Oxford University Expedition to the High Atlas Mountains of Morocco”nun soluk bir kopyasını elimde gezdiriyordum. 1959’da basılan ve keşif üyesi Bryan Clarke tarafından yazılan kitap, 1955’te beş öğrenci tarafından Oxford’dan Idihr adlı ücra bir köye yapılan 17 günlük kayda değer bir keşif gezisinin anlatımıdır.
Gençler, Arap dünyasının en yüksek sıradağlarının bu uzak köşesinin coğrafyasını, vahşi yaşamını ve geleneklerini inceleme umuduyla eski bir ordu kamyonunda seyahat ettiler.
Yolculukları iç karışıklık dönemlerinde gerçekleşti. Fas, 1912’den beri Fransız bir koruyucusuydu, ancak Sultan V. Muhammed’in 1953’te sürgüne gönderilmesinin ardından, şiddet patlak vermişti ve sömürge yetkilileri, Faslı milliyetçileri acımasızca bastırıyordu. Öğrenciler İngiltere’den İspanya’nın San Sebastián kentine geçtiğinde,
1955 yazında Cebelitarık üzerinden Fas’a girmeye hazırlanan Fransız işgali son ayaklarındaydı ve ülkenin geleceği belirsizdi.
Öğrenciler Kuzey Afrika’ya vardıklarında, araştırmaları ve seyahatleri sırasında korunmaları için uygun şekilde uzak bir köy bulmak için Fas’ın hükümdarı T’hami el-Glaoui’den yardım istediler.
1912’de Marakeş Paşası olmadan önce, el-Glaoui “Atlasın Efendisi” olarak anılıyordu ve güney Fas’taki dağları kesen kervan yolunu yönetiyordu. Sarayı, Orta Fas’ta Telouet’te bulunan efsanevi Kasbah’tı ve 1956’da öldüğü sırada dünyanın en zengin adamlarından biriydi.
Oxford’dan High Atlas dağlarına feribot ve araba sürdükten sonra öğrenciler geceyi el-Glaoui’nin kasbahında geçirdiler. Bu yolun sonuydu, yerel bir şeyh, öğrencilerin Telouet’ten Idihr’e yaklaşık 35 km yürürken bagajlarını taşımakta zorlanmamalaarı için bir katır kervanı ayarladı.
Berber Köyü
Öğrenciler gibi ben de Fas’a kendi maceram için gelmiştim. On yıl ABD’de yaşadıktan sonra, bir roman yazma umuduyla ülkeyi ziyaret ettim. Bir gün Kazablanka’da bir kütüphaneyi karıştırırken, Berberi Köyü’nün bir kopyasını keşfettim. Okurken aralarında Faslı bir tercüman ve hevesli bir zoolog, etnolog, coğrafyacı ve botanikçi de dahil olmak üzere bu beş genç maceracının karşılaştığı dava ve sıkıntılar beni büyüledi.
Kitaba göre, 17 günlük yolculuklarında öğrenciler bir İngiliz yetkilinin verandasında uyudular. Efsanevi kaşif Wilfred Thesiger ile tanıştılar ve Marakeş’teki haydutlar tarafından neredeyse esir tutuldular. Sonunda Idihr’e ulaştıktan sonra, araştırırken yedi hafta kamp yaptılar. Ana fonları, kamyonu satın almalarına olanak sağlayan Oxford Üniversitesi Keşif Kulübü’nden geldi. Ayrıca National Geographic’ten gelecekteki bir makale için 100 £ avans ödemesi.
Yola çıkmadan önceki haftalarda öğrenciler, yatılı odalarında çok sayıda hazır yemek, penisilin ve tuvalet kağıdı biriktirmişlerdi. Clarke sonunda birlikte kaldığı yaşlı ev sahibesiyle vedalaştı ve sahibe gezisi için ona bir çuval ev yapımı sandviç verdi.
Öğrenciler, Atlas sıradağlarının kıvrımlarındaki uzak konumu nedeniyle Idihr’i seçmişlerdi. Uzak bir Mağrip toplumunun inançlarını ve tarımsal uygulamalarını incelemek için modernliğin dokunmadığı bir yer bulmak istediler. Köyün aşağısındaki büyük bir ceviz ağacının yanından akan derenin kenarına çadırlarını kurdular.
Clarke, haftalar geçtikçe iki farklı grup arasında kademeli bir dostluk oluştuğunu yazıyor. Öğrenciler, djellaba cübbeli köylülerini çay için çadırlarına davet ettiler ve köylüler onları basit tuğla evlerinde ağırladılar. Üniversite öğrencilerine yavaş pişirilmiş taginler sunduklar. Köylüler kısa süre sonra animizme ve cinlere ortak bir inancı ortaya çıkardılar. Penisilini paylaşan öğrencileri sihirli şifacılar olarak görmeye başladılar.
Clarke’ın hesabını okudukça, Idihr’e ne olduğunu öğrenmek için meraklandım. Hala var mıydı? Google Haritalar’a baktım ve Marakeş’teki yerlilere Arapça olarak sordum, ancak kimse bunun izini bulamadı. Hatta Clarke’ın dul eşiyle temasa geçtim ve herhangi bir takımın geri dönüp dönmediğini sordum. Clarke yoktu ve diğerleri hakkında ya da hala hayatta olup olmadıklarından emin değildi.
Bir köyün küçük noktası, modern haritalardan kaybolmuş gibi görünüyordu ve eski konumunun tek kanıtı, Clarke’ın kitabındaki, onu Zerkten kasabasından yaklaşık 16 km uzakta, Taddert ve Telouet köyleri arasına yerleştiren el çizimi bir taslaktı. Al Haouz eyaletinde. İsimleri mi değiştirildi yoksa tamamen mi kayboldu emin değildim ama hala var olup olmadığını öğrenmeye kararlıydım.
Taddert, modern haritalarda Clarke’ın Idihr’i yerleştirdiği en yakın köy gibi görünüyordu, bu yüzden Idihr’in kaderini sormak için tercümanım olarak görev yapan bir şoförle Marakeş’ten yerleşim yerine üç saat kadar sürede gittim.
Etrafımıza bir grup adam toplandı ve Clarke’ın kitabına baktı, şoförüm ve ben köyün adını yineledik. El çizimi haritayı incelediler ve sonunda birisi uzaktaki dağları gösterdi. Sonra, yakınlarda dolaşan iyi kalpli bir araba tamircisi Karim, kurtarmaya geldi. Idihr vardı ve beni oraya götürecekti.
Karim bir arkadaşıma telefon ederken, Taddert’te yol kenarındaki bir kafede Clarke’ın kitabı masanın üzerinde açık olarak bekledim. Doğaçlama yolculuğumuz, kendim, şoförüm Karim ve etrafındaki en büyük arabaya sahip olan arkadaşından oluşacaktı: Dağlara tırmanma kapasitesine sahip bir 4×4.
Daha yükseğe tırmandıkça ve arabanın tekerlekleri dağın çıkıntısına çok yaklaştıkça, artık dayanamazdım. Devam etmekten çok korkarak, sürücüye durması için yalvardım, kapıyı çarparak kapadım ve araba beni almak için arkasını dönmeden önce bir toz izi içinde dağdan aşağı yürümeye başladım.
Kendimi hayal kırıklığına uğrattım ama Idihr’in var olduğunu keşfetmiştim. Şimdi, oraya gitmek için farklı bir yol bulmam gerekiyordu. Karim, şoförüm ve ben o akşam Taddert’ten Marakeş’e döndük. Karim, köye daha az tehlikeli bir yol bulmaya çalışacağına dair güvence verdi ve karşılığında ona hiçbir şey borçlu olmadığımda ısrar etti.
Birkaç gün sonra ondan bir telefon aldım. 4×4’ü alıp farklı bir yol denemeye karar vermişti. Öğrencilerin Telouet’ten 35 km’lik yürüyüşünü yeniden yaratmak istesem de, bu çok zorlayıcıydı, bu yüzden orada başka bir yol bulmak için kendimi Karim’in ellerine verdim.
Yedi gün sonra yola çıktık. Karim, ben ve şoförümüz Marakeş’i geride bırakıp dağ yollarında seyahat ettik. Eski kervan yolu karla kaplı dağlara doğru yolumuzu açtı. Kadınlar hendeklerde kıyafet yıkıyorlardı, yol kenarındaki tezgahlarda rüzgarda uçuşan halılar ve yarı inşa edilmiş evlerde özgürce koşturulan eşekler vardı.
Üç saat sonra kervan rotasını kapattık ve önceki yolculuğumuzda olduğu gibi dağların karşı tarafından Taddert’e yaklaştık. Idihr 20 km’den daha az uzaklıkta olmasına rağmen, geçişleri artırıp nehirleri salyangoz hızında geçtiğimiz için yolculuk birkaç saat sürdü. Yüksek Atlas’ın zirveleri yükselip etrafımıza düşerken toprak yolda yalnızdık. Sonunda, küçük köy ortaya çıktı: Dağlarla beslenen bir derenin hemen kıyısında yer alan bir grup basit tuğla ev.
Djellaba
Karim, yerli halkla hem Arapça hem de Amazigh (Berberi olarak da bilinir) lehçesiyle iletişime geçti. Evlerinden Djellaba cüppeli erkekler çıktı ve parlak etekli başörtülü kadınlar benden saklandı. Yabancı ziyaretçilere alışkın değildiler. Orada bahçelere ve keçilere rastladım.
Clarke’ın tarif ettiği ceviz ağacını bulduğumda, bir çocuk köyün altındaki dereye kadar beni takip etti. Köy, bir meydanın etrafına dizilmiş kısa, kum renkli evlerden oluşuyordu. Bu tuğla evlerden bir sıra hâlâ derenin yukarısındaki bir çıkıntıya tünemişti ve kitaptaki öğrencilerin resimlerine benziyordu.
Köylüler, yıllar önce burada kalan bir yabancının siyah beyaz fotoğraflarını çıkardı. Kadınları fotoğraflamak istedim ve onlar iPad’imin ekranındaki görüntülere merakla baktılar; burada cep telefonu veya kamera yoktu. Onlara Berber Köyü’nün bir kopyasını gösterdim ve öğrencileri hatırlayan var mı diye sordum, ama hayır. Yalnızca birkaç bölge sakini kitabı daha önce görmüştü ve ölen köylülerin fotoğraflarını tanıdı.
Idihr’de kitabın anlatımından pek bir şey değişmemiş gibiydi, şu anda bir minibüsün köylüleri ara sıra Taddert’e götürmesi dışında. İnsanlar her zaman yaptıkları gibi arazide çalıştılar. Hala yavaşça ziyafet çekiyorlardı. Tagin tencerelerinde pişmiş et ve sebze yemekleri. O öğleden sonra benim için de bir tane hazırlandı. Ortak bir alanda fişi çekilmiş eski bir televizyon vardı. Başlarının üzerindeki bir çatı ve sırtlarındaki kıyafetler dışında, köylülerin pek bir şeye sahip olmadığı görülüyordu. Karim’e ve sürücüye göre onlar hâlâ kendilerine iyi şans getirecekleri umuduyla kendine ‘büyücü adamlar’ diyerek dolaşan kişilerden mallar alıyorlardı.
Köyde bir öğleden sonra geçirdim, gün batımından önce oradan ayrıldım. Idihr hiçbir yere gitmiyordu. Ulaşması o kadar zordu ve köy o kadar küçüktü ki, şimdi çökmekte olan Telouet Kasbahını ararken kaybolmazsanız, onu asla bulamazsınız.
Bir üniversitenin veya derginin finansmanına sahip değildim, ancak sağlıklı dozda kararlı bir gezginin günümüz dünyasında hala bir kaşif olabileceğini kanıtlamıştım. Idihr’i ilk keşfeden kişi ben olmayabilirim ama yabancıların nezaketi sayesinde, dağlarda zamanın yavaş ilerleyişiyle donup kalmış küçük bir sırrı yeniden keşfetmiş gibi hissettim.
Sitemizde her hafta Türkiye’den farklı doğal güzellikler, bisiklet, kamp alanları, seyahat, seyahat haberleri ve birçok içerik yayınlıyoruz. Hatta sitemize kayıt olarak yazılarımızdan anında haberdar olabilirsiniz. Görüş ve önerilerinizi sosyal medya hesaplarımızdan bize bildirebilirsiniz.
